اختلال یکپارچگی حسی چیست؟
نویسنده : مهشادچراغی کارشناس روانشناسی تراپیست کودکان
اختلال پردازش (یکپارچگی) حسی (SPD) وضعیتی است که بر نحوه پردازش اطلاعات حسی (محرک) مغز تأثیر می گذارد. اطلاعات حسی شامل چیزهایی است که می بینید، می شنوید، بو می کنید، می چشید یا لمس می کنید. اختلال یکپارچگی حسی می تواند بر تمام حواس کودک یا فقط یک حس تأثیر بگذارد. SPD معمولاً به این معنی است که فرد بیش از حد به محرک هایی حساس است که سایر افراد حساس نیستند. اما این اختلال می تواند اثر معکوس نیز ایجاد کند. در این موارد، محرک های بیشتری لازم است تا فرد را تحت تاثیر قرار دهد
علائم اختلال یکپارچگی حسی
SPD می تواند یک حس یا چند حواس را تحت تاثیر قرار دهد. کودکان مبتلا به SPD ممکن است نسبت به صداها، لباس ها و بافت غذا بیش از حد واکنش نشان دهند. یا ممکن است نسبت به ورودی حسی واکنش کمتری نشان دهند که این واکنش کمتر باعث می شود که به دنبال انجام کارهایی با هیجان بیشتری باشند، مانند پریدن از جاهای بلند یا تاب خوردن بیش از حد در هنگام تاب بازی
همچنین اینگونه نیست که کودکان مبتلا به این اختلال فقط یکی از حالات را داشته باشند، یعنی ممکن است ترکیبی از حساسیت بیش از حد و حساسیت کمتر از حد معمول را با هم داشته باشند
کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است مشکلات زیر را داشته باشند:
حساسیت بیش از حد طبیعی
این کودکان ممکن است نسبت به لمس اشیاء، حرکات، مناظر، بوها، مزه‌ها و صداها بیش از حد حساس باشند. این مشکل ممکن است خود را در رفتارهایی مانند تحریک‌پذیری یا خود را پس کشیدن در هنگام لمس، اجتناب از پوشیدن برخی از لباس‌ها یا خوردن غذاهایی که بافت خاصی دارند، حواس‌پرتی و سردرگمی، واکنش‌های ناشی از ترس نسبت به حرکات معمولی (مثل تاب خوردن، چرخیدن) بروز دهد. در بزرگسالان جوان این حالت ممکن است به شکل واکنش‌های عاطفی شدید (مانند اضطراب و عصبانیت) بروز پیدا کند.
حساسیت کمتر از حد طبیعی
کودکی که حساسیت در او کمتر از حد نرمال است ممکن است به دنبال تجربیات حسی مانند چرخیدن یا برخورد کردن با افراد و اشیاء باشد. برخی از کودکان، حالتشان بین افراط و تفریط در واکنش نشان دادن تغییر می‌کند و بعضی از این افراد جوان هنگامی که بیش از حد تحریک شوند ممکن است واکنش‌های هیجانی شدیدی از خود نشان دهند.
سطح فعالیت در این افراد به طور غیرمعمول یا خیلی زیاد و یا خیلی کم است، بدین معنی که ممکن است کودک یا جوان مدام در حال حرکت باشد، و یا ممکن است در شروع کردن و انجام کارها خیلی کند بوده و یا به سرعت خسته شود
مشکلات هماهنگی
این مشکل در فعالیت‌ها و مهارت‌های حرکتی “درشت” و “ظریف” به خوبی قابل مشاهده است. برخی از این کودکان ممکن است به شکلی غیر طبیعی تعادل ضعیفی داشته باشند، در حالی که برای برخی دیگر یادگیری و انجام فعالیت‌های جدیدی که مستلزم هماهنگی حرکتی هستند، خیلی مشکل است.
مشکلات رفتاری
کودک ممکن است خیلی هیجانی و تحریک‌پذیر و یا حواس‌پرت باشد و برای انجام وظایف خود برنامه‌ریزی نداشته باشد. برخی از این کودکان خیلی سخت با شرایط جدید سازگار می‌شوند و برخی دیگر ممکن است در هنگام مواجهه با شکست واکنش‌هایی نظیر سرخوردگی، پرخاشگری و یا گوشه‌گیری از خود نشان دهند
حواس هفتگانه:
ممکن است بارها در مورد حواس پنجگانه شنیده باشید، اما حس‌های عمقی و وستیبولار نیز حواسی هستند که وقتی درمان اختلال یکپارچگی حسی را دنبال می‌کنید با آنها برخورد خواهید کرد.
حس عمق یا حس وضعیت بدن: اگر کودک به طور منظم، به صورت تصادفی یا هدفمند با اشیا برخورد می‌کند، برای برنامه ریزی توالی حرکات ساده دچار مشکل می‌شود؛ می‌پرد یا جست و خیز می‌کند؛ و یا دیگران را سفت بغل می‌گیرد؛ در حس عمقی دچار مشکل می‌باشد.
حس وستیبولار یا حس تعادل: اگر کودک برای تاب خوردن ترس و اشتیاق فراوان داشته باشد (در حد افراطی و غیر معمول)؛ از ارتفاع یا برداشتن پاها از زمین می‌ترسد؛ چرخیدن به دور خود و یا جنبیدن به جلو و عقب را دوست دارد؛ در حس وستیبولار دچار مشکل می‌شود
حس لامسه: اگر کودک واکنش بیش از حدی به لباس پوشیدن، شانه کردن مو، اصلاح مو، واکنش نامناسب به سرما، درد، ناراحتی ندارد؛ از بغل کردن، غلغلک و نوازش اجتناب می‌کند؛ در حس لامسه دچار مشکل است.
حس بینایی: اگر کودک چراغ‌های روشن را تحمل نمی‌کند یا در مقابل چراغ‌ها بیش از حد واکنش نشان می‌دهد، نتواند آیتم‌های یک تصویر پرجزئیات و یا پس زمینه‌ایی را پیدا کند؛ و یا نمی‌تواند ببیند چگونه قطعات پازل گرد هم می‌آید؛ در حس بینایی دچار مشکل می‌باشد.
حس شنیداری: اگر کودک واکنش بیش از حدی نسبت به صدای سوت، هشدار یا جارو برقی نشان می‌دهد، نمی‌تواند در اتاق پر سر و صدا آرام باشد؛ یا اگر زمانی که صداهای زیادی دراتاق است و اگر او را صدا زنید نمی‌شنوند یا پاسخ نمی‌دهد، در حس شنیداری دچار مشکل می‌باشد.
حس بویایی: اگر کودک در تفاوت قائل شدن بین بوهای مختلف مشکل دارد؛ نمی‌تواند به آسانی بوها را تشخیص دهد، به بوهای خاصی واکنش بیش از حد نشان دهد، و یا به بوهای قوی دیگر واکنش نمی‌دهد در حس بویایی دچار مشکل می‌باشد.
حس چشایی: اگر کودک اشتیاق زیادی به طعم‌های قوی تیز یا تند دارد، از خوردن همه غذاهای شیرین امتناع می‌کند؛ نمی‌تواند تفاوت بین غذاها را بگوید؛ اقلام غیر خوردنی را می‌خورد و یا می‌مکد در حس چشایی دچار مشکل می‌باشد
فعالیت‌هایی که حس وستیبولار کودک را مورد هدف قرار می‌دهد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
حرکات پروانه، تاب خوردن در یک صندلی گهواره‌ایی، حرکات کششی و لرزشی، پریدن روی ترامپولین، سواری کردن در یک واگن، ایستادن روی یک پا، راه رفتن نظامی در اطراف اتاق، کپی کردن حرکات سر، نشستن یا ایستادن روی توپ بزرگ، بالا و پایین رفتن از پله‌ها، بازی روی الاکلنگ، پشتک زدن، پریدن روی تخته تعادل و چرخیدن روی آن، راه رفتن روی تخته تعادل به سمت جلو، عقب و به پلو، پرش از روی طناب
فعالیت‌هایی که حس عمقی کودک را مورد هدف قرار می‌دهند می‌توانند شامل موارد زیر باشد:
غلتاندن بالش یا توپ روی کودک، راه رفتن احمقانه، ساندویچ کردن کودک میان دوشی سنگین، فشردن کف دست‌ها به همدیگر، فشردن الاکلنگ برای بالا بردن کودکی که در طرف مقابل نشسته، طی کشیدن زمین، جویدن خوراکی‌های جویدنی، کف زدن، پوشیدن جلیقه سنگین، فرغونی رفتن با دست‌ها، پریدن از روی طناب و بازی طناب کشی، کشتی گرفتن، پریدن روی ترامپولین، محکم در آغوش گرفتن، بازی با اسباب بازی‌های لزران
فعالیت‌هایی که حس لامسه کودک را مورد هدف قرار می‌دهد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
مالش پوست با لوسیون یا حوله، دمیدن در بادکنک یا حباب، پروژه‌های هنری که کودک مواد مختلف را لمس کند، ترکاندن حباب‌های پلاستیکی، آب بازی، ژست بزن قدش، غوطه ور کردن دست در تشت لوبیا یا برنج، شن بازی، کشیدن اشکال یا حروف پشت بدن، نوشیدن با نی، پریدن روی تشک نرم بزرگ، فشردن توپ‌های نرم، دمیدن در سوت، استفاده از رنگ انگشتی، استفاده از چسب‌های درخشان، ساندویچ شدن داخل پتو، نشستن روبروی کودک و فشردن کف پاها به سمت همدیگر، ساخت اشکال مختلف با خمیر
فعالیت‌هایی که حس شنیداری کودک را مورد هدف قرار می‌دهد شامل موارد زیر است:
گوش دادن به صدای طبیعت، گوش دادن به صدای موسیقی مورد علاقه، ضربه زدن به طبل یا قابلمه، نواختن آلات موسیقی، آواز خواندن، نجوا کردن در گوش، تشخیص صداها با بازی، گوش دادن به صداهای ضبط شده به صورت هدفمند، راه رفتن روی کاغذ مچاله شده یا لیوان یکبار مصرف، شنیدن صدای حیوانات مختلف و تشخیص حیوان مورد نظر و یا در آوردن صدای آنها با تصویرشان
فعالیت‌هایی که حس بینایی کودک را مورد هدف قرار می‌دهد شامل موارد زیر است:
پوشیدن لباس‌های رنگی، بازی با ماز، نگاه کردن به کارت تصاویر، بازی دارت، نگاه کردن به کتاب‌هایی با تصاویر گوناگون، نقاشی کشیدن، بازی قایم باشک با چراغ قوه، راه رفتن روی مارکرها، بازی وصل کردن نقاط به هم، نگاه کردن با دوربین
فعالیت‌هایی که حس بویایی و چشایی کودک را درگیر می‌کنند می‌توانند شامل موارد زیر باشد:
بو کردن گل‌ها، بازی بوییدن با چشم بسته، استفاده از عطرهای مورد علاقه کودک، خوردن غذاهای سرد و گرم و یخ زده، درست کردن حباب، بو کردن ادویه جات، مکیدن مایعات غلیظ با نی، جویدن چیزهایی متناسب با سن کودک، جویدن آدامس، بازی چشیدن با چشم بسته، مکیدن آب نبات چوبی، نوشتن با استفاده از خودکار عطری، خوردن یخمک، بازی تشخیص مکان با بو
🌈توصیه هایی برای یکپارچگی حس عمقی در اتیسم
🔹استفاده از تشک های فنری کوچک
🔹بلند کردن اشیا سنگین
🔹هل دادن اشیا به سمت بالا
🔹تمرینات کششی
🔹فرغون راندن
🔹از میله آویزان شدن و رو به جلو رفتن
🔹جاروبرقی کشیدن
🔹پرتاپ کردن اشیا
🔹انداختن پتوهای سنگین روی کودک
🔹پیچیدن کودک داخل پتو🔹محکم بغل کردن کودک
🔹پوشاندن لباس کشبافت
👈این فعالیت های حسی بسیار شبیه به نیازهای حسی است که فرد دارای اتیسم دارد و با استفاده از آنها می توان به وی کمک کرد تا هماهنگی بیشتری را در نظام حسی خود کسب کند.
