اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
نویسنده : مهشادچراغی کارشناس روانشناسی تراپیست کودکان
یک مشکل رفتاری است که می‌تواند خفیف تا شدید باشد. ADHD یا همان بیش فعالی انواع مختلفی دارد، بسته به اینکه آیا عدم توجه (مشکلاتی در تمرکز) مسئله اصلی است یا بیش فعالی-تکانشگری (بسیار فعال بودن – مشکل در متمرکز ماندن)
سه دسته از علائم بیش فعالی در کودکان به ویژه از نوع ADHD، شامل موارد زیر است:
بی‌توجهی:
دامنه‌ی توجه کودک کوتاه است و به راحتی حواس و توجه او از مطلب پرت می‌شود.
مشکل در گوش دادن به سخن دیگران و یا انجام دستورالعمل آنها دارد.
در توجه به جزئیات یک مطلب یا واقعه دچار مشکل است.
در انجام تکالیف مدرسه بی‌دقتی دارد.
دچار فراموشی و گُم کردن وسایل شخصی خود می‌شود.
مهارتهای مطالعه‌ای و سازماندهی ضعیف در انجام وظایف خود دارد.
تمایل به تغییر مداوم در انجام یک فعالیت یا وظیفه‌ی خاص دارد.
توانایی و تحمل او در انجام امور وقت‌گیر، پایین است
تکانشگری:
اغلب حرف دیگران را قطع می‌کند.
در بازی‌های اجتماعی مشکل دارد.
تمایلی به انتظار و در صف ماندن ندارد.
اقدام به ریسک‌پذیری مکرر و بدون فکر می‌کند.
بیش فعالی:
در حال حرکت مداوم، بالا رفتن یا دویدن بدون هدف است.
بی‌قراری بیش از حد در نشستن بر روی صندلی دارد که با حرکات دست‌ها و یا پاها این بی‌قراری آشکار است.
بیش از حد صحبت می‌کند.
در انجام فعالیت‌های آرام مشکل دارد.
به‌طور مکرر فراموش می‌کند و یا وسایل خود را گُم می‌کند.
توانایی او در انجام کامل یک کار ناچیز است.
این علائم می‌توانند مشکلات قابل توجهی در زندگی کودک ایجاد کنند، مانند عدم موفقیت در مدرسه، تعامل اجتماعی ضعیف با سایر کودکان و بزرگسالان و مشکلات در برقراری نظم و انضباط.
والدین می توانند برای کمک به این عارضه وقتی که کودک یک کار را درست انجام داد به او کادو دهند. صحبت درباره توانایی ها و استعدادهای کودک در اعتماد به نفس او تاثیر بسیاری دارد. او برای استفاده از استعدادها باید تشویق گردد. والدین باید در هنگام حرف زدن با کودک از جملات و عبارات ساده و واضح استفاده کنند. صبر، پشتکار و مثبت اندیشی لازمه ی این امر است. در زمان درخواست باید کاملاً واضح به او گفت نیاز است چه کارهایی انجام دهد. استفاده کردن از شیوه هایی برای کنترل رفتار ضروری است. والدین می توانند از برنامه هایی همچون تنظیم جدول برای انجام فعالیت های کودک، بی توجهی به رفتارهای نامطلوب کودک، تهیه کادو برای تشویق و …. بهره ببرند. تعامل والدین با مدرسه باعث تنظیم برنامه درست تعلیم و تربیت می شود
رفتار درمانی برای کودک اختلال بیش فعالی
رفتار درمانی شیوه ای است که در روند بهبودی بیش فعالی نقش بسیار زیادی دارد.
به تقویت رفتار خوب کودک با دادن پاداش و کم کردن رفتارهای ناشایست او با محدود کردن و نشان دادن نتیجه کار، رفتار درمانی گفته می شود.
هدف های واضح تعیین کردن:
باید برای کودک هدف هایی تعیین گردد که مشخص و واضح هستند. به عنوان مثال انجام تکالیف درسی در نیم ساعت یا بازی با دوستان کودک در زمان خاصی
پاداش و جریمه:
باید برای هر کار مثبتی که کودک انجام می دهد، پاداشی تعیین گردد و در صورت انجام ندادن درست هدف تعیین شده می توان او را جریمه کرد.
زمانی که از روش پاداش و جریمه به درستی استفاده شود، تداوم آن باعث شکل گیری رفتارهای مناسب در کوک خواهد شد.
آموزش های مهارت های اجتماعی
در معاشرت های اجتماعی، کودک که اختلال عدم توجه دارد رفتارهای خاصی انجام می دهد. این رفتارها گاهی واکنش اطرافیان را در بر دارد، به طور مثال دعوا در حین بازی با دوستان، مانع شدن از بازی با وسایل مشترک و … از جمله این رفتارها است که گاه توسط اطرافیان تنبیه می شوند. تنبیه سبب کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس کودک می گردد.
کودک دارای اختلال بیش فعالی بسیار پرانرژی است. اولین مهارتی که باید به این کودکان آموزش داده شود، مهارت های اجتماعی است. درمانگر متخصص معمولاً به آموزش های اجتماعی می پردازد. روش آموزش به این شکل است که کودکان باید رفتارهای مناسب که درمانگر نشان می دهد را تکرار نمایند
آموزش مهارتهای اجتماعی
اگر كودك مشکلات جدی در برخورد با محیط های اجتماعی نشان دهد ، آموزش مهارت های اجتماعی گاهی می تواند مفید باشد. همانند رفتار درمانی ، هدف از آموزش مهارتهای اجتماعی ، آموزش رفتارهای جدید و مناسب تر به کودک است. این کار به کودک مبتلا به ADHD کمک می کند با دیگران بهتر کار و بازی کند. یک درمانگر ممکن است سعی کند رفتارهایی از قبیل موارد زیر را به کودک آموزش دهد:
منتظر ماندن تا رسیدن نوبت
به اشتراک گذاشتن اسباب بازی ها
درخواست کمک
نحوه برخورد با تحقیر و اذیت
بازی هایی مانند پازل، راه رفتن بر روی تخته‌های تعادلی، مسدود کردن نخود و لوبیا و تشکیل‌خانه، نقاشی و فعالیت‌های بدنی را در درمان اختلال بیش فعالی و فقدان توجه می توانند موثر باشند. بازی‌هایی مانند پازل موجب تمرکز مبتلایان به این اختلال می‌شود، بنابراین استفاده از پازل‌ها می‌تواند مشکل عدم یادگیری در این کودکان را که بخشی از آن به عدم تمرکز مربوط شود برطرف کند.
استفاده از مداد رنگی و نقاشی، راه دیگری برای درمان اختلال بیش فعالی و فقدان توجه است. باید از بازی‌ها و شیوه‌های کم خطر در درمان کودکان بیش فعال استفاده کرد چرا که آنها دچار نقص توجه هستند و بازی‌هایی که نیاز به توجه دارند را نمی‌توانند انجام دهند.
همچنین می‌توان برای بالا بردن تمرکز و دقت این کودکان یک صفحه حاوی مطلبی ورزشی به کودک بدهیم و از او بخواهیم تا دور تمام کلمات «توپ» خط بکشد.
برای کنترل انرژی مبتلایان به اختلال بیش فعالی و فقدان توجه باید از ورزش‌هایی که پریدن در آنها زیاد است استفاده کنیم.
*بازی های مناسب برای کودک بیش فعال – بازی درمانی کودکان بیش فعال*
بازی با لیوان آب
یک لیوان آب سرخالی به کودک می دهیم و از او می خواهیم مسافت حدود یک متر را با این لیوان برود و برگردد و مواظب باشد که آب از لیوان نریزد. این بازی تمرکز و برقراری، حفظ تعادل بین دست و پا و چشم کودک مان را قوی می کند و باعث می شود که نوشتن از روی کتاب برای کودک آسان شود. بعد از چند روز، به یک مرحله سخت تر می رویم و از کودک می خواهیم که با همان لیوان آب از سه یا چهار پله بالا و پایین برود.
بازی با برگ کاغذ
برای افزایش تمرکز در خوب گوش دادن و نوشتن دیکته، در کودکانی که این اختلال را دارند، می توانیم از یک بازی استفاده کنیم؛ به این ترتیب که یک برگه کاغذ جلوی دهان مان می گیریم و کلمه ای را به آرامی می گوییم و از کودک بخواهیم آن کلمه را به ما بگوید. دلیل کاغذ گرفتن جلوی دهان، جلوگیری از لب خوانی کودک است. اگر لب خوانی کند، دیگر توجه و دقتی به خوب گوش دادن نمی کند.
